Trong văn hóa Việt Nam, như nhiều xã hội Đông Á và Đông Nam Á khác, rồng đóng vai trò rất nổi bật. Nó có thể được coi là sinh vật huyền thoại quý giá nhất trong bốn sinh vật huyền thoại – rồng, phượng hoàng, kỳ lân và rùa – và sự định chất hàng đầu của nó liên quan mật thiết đến sự ra đời của quốc gia.
Theo truyền thuyết, Lạc Long Quân, vua của rồng sống trong nước, đã cưới Âu Cơ, một tiên nữ của vương quốc chim. Bà sinh ra 100 người con trai và đứa con trai đầu tiên của bà trở thành vua Hùng Vương của Lạc Việt, triều đại đầu tiên của Việt Nam. Từ “Long” trong tên của huyền thoại Lạc Long Quân (Hỏa Long Chúa Lạc) là một từ Hán-Việt cũng có nghĩa là rồng, hoặc rồng trong tiếng Việt hiện đại. Do đó, có một tục ngữ gọi người Việt là “con rồng cháu tiên”.
Nhìn thấy con rồng
Từ khi nước Việt ra đời, rồng đã được liên kết chặt chẽ với các vua hoặc các quốc vương của Việt Nam, nhưng tin rằng trong những thời gian sớm hơn, rồng đã được sử dụng như một biểu tượng ở mức bộ tộc để đại diện cho tài năng, quý tộc và sự đẹp đẽ.
Có những tục ngữ nhắc đến rồng trong ngữ cảnh này, chẳng hạn như “chữ viết đẹp như rồng bay phượng múa”. Tuy nhiên, việc sử dụng từ “rồng” và các vật phẩm có hình rồng bởi các lãnh chúa phong kiến đã dẫn đến việc sinh vật này trở thành biểu tượng cho quyền lực của gia tộc hoàng gia. Ở Trung Quốc, tin rằng một vị hoàng đế của triều đại Hán (từ 206 TCN đến 220 sau CN) là vị vua đầu tiên sử dụng rồng để biểu thị quyền uy của mình.
Truyện cổ tích và truyền thuyết Việt Nam cũng củng cố mối quan hệ chặt chẽ giữa sinh vật này và các vị vua của đất nước. Ví dụ, khi Lý Công Uẩn chiếm đoạt quyền lực từ triều đại Lê sớm vào năm 1009, người ta cho rằng ông đã nhìn thấy một con rồng vàng từ trên trời hạ xuống Đại La thành. Do đó, ông đổi tên Đại La thành Thăng Long. Lý Công Uẩn trở thành Hoàng đế Lý Thái Tổ, người sáng lập triều Lý (từ 1009 đến 1225), và Thăng Long, một lúc sau trở thành Hà Nội, được chọn làm thủ đô. Tin rằng cả hoàng đế mới và thành phố thủ đô đã được sinh vật huyền thoại này ban phước ngay từ đầu. Lý Thái Tổ không phải là hoàng đế duy nhất tuyên bố nhìn thấy một con rồng vàng trong thời gian cầm quyền của mình, vì Hoàng đế Lý Nhân Tông (từ 1066 đến 1127) và Hoàng đế Lê Thánh Tông (từ 1442 đến 1497) cũng được cho là nhìn thấy nhiều con rồng vàng trong thời gian cầm quyền của họ.
Con rồng vòng quanh
Rồng được coi là bất tử và mặc dù hình dạng của nó có thể có vẻ đáng sợ, nhưng nó không đại diện cho điều ác. Ngược lại, ở Việt Nam, rồng luôn được coi là biểu tượng của quyền lực và quý tộc và trở thành đặc trưng chính của người có địa vị quý tộc nhất và quyền lực nhất: hoàng đế hoặc vua.
Ngôi ngai vàng hoàng gia Việt Nam được gọi là “bệ rồng”, trong khi phòng trọng điện trong cung điện nơi hoàng đế tiếp xúc công chúng hoặc làm việc, chẳng hạn như nơi trước đây ở thủ đô cung điện Huế, cũng được trang trí bằng rồng. Trang phục và phụ kiện hoàng gia cũng liên quan đến rồng; ví dụ, áo choàng hoàng gia được gọi là lông bào và mũ của ông được gọi là long quân. Rồng có năm móng được dành riêng cho việc sử dụng của hoàng gia, trong khi rồng có bốn móng dành cho người quý tộc và quan chức cấp cao. Đối với những người dân thường, rồng của họ chỉ có ba móng.
Từ một khía cạnh địa lý, hình dạng của Việt Nam, giống như một chữ S, cũng tôn lên truyền thuyết về rồng. Người Việt coi hình dạng quê hương của họ giống như một con rồng uốn khúc: phần bắc là cái đuôi của nó, trung tâm Việt Nam là thân mình với dãy núi Trường Sơn (dãy Annamite) làm lưng và xương sống của nó, và cái đầu của rồng đặt ở phía nam, với miệng mở phun nước vào Biển Đông. Cần lưu ý rằng khi sông Mê Kông chảy vào miền Nam Việt Nam và chia thành chín nhánh trong Delta sông Mê Kông, nó được gọi là Sông Cửu Long hoặc “Sông chín con rồng”.
Rồng cũng xuất hiện trong nhiều khía cạnh khác của cuộc sống và văn hóa Việt Nam. Vào những dịp may mắn như Tết Nguyên Đán, một vở diễn rồng sẽ được tổ chức. Triều đình Nguyễn (từ 1802 đến 1945) cũng đã khai trương Ngày Đua thuyền Rồng, xuất phát từ truyền thống Trung Quốc, là một trong “ba ngày lễ lớn” ở Việt Nam cùng với Tết Nguyên Đán và sinh nhật hoàng đế.
Lễ hội đua thuyền được tổ chức vào ngày thứ năm của tháng năm âm lịch bởi những người nông dân ở miền Nam Trung Quốc và Việt Nam, nhằm xua đuổi các linh hồn độc hại (Woodside 1988: 36-37). Nhiều tục ngữ và vở kịch trẻ em Việt Nam liên quan đến rồng và nhiều tên địa danh ở Việt Nam cũng chứa từ “Long” hay “Rồng”.
Ở Thành phố Hồ Chí Minh (trước đây là Sài Gòn), có một tòa nhà lịch sử mang tên Nhà Rồng, nằm ở cảng cũ Sài Gòn. Tòa nhà được xây dựng bởi người Pháp vào năm 1862-1863 theo kiểu thuộc địa Pháp, nhưng trên mặt mái có hai con rồng gốm đối xứng nhìn nhau và nhìn mặt trăng, do đó có tên Nhà Rồng. Đó là từ đây mà người trẻ Hồ Chí Minh trên chuyến tàu chở ông đi du học Pháp vào tháng 6 năm 1911, trong cuộc tìm kiếm phương pháp để chiến đấu chống chủ nghĩa đế quốc Pháp và tìm kiếm độc lập cho quê hương. Theo tượng trưng, rồng có vẻ xuất hiện ở những thời điểm quan trọng trong lịch sử Việt Nam.
Bài viết được đăng lần đầu trên blog nghiên cứu Châu Á và Phi Châu của Thư viện Anh.
