Trong tiếng Nhật, hình xăm được gọi là “入れ墨 – Irezumi”, ghép từ chữ “入れ- Ire – Cho vào” và “墨 – Sumi – Mực”, chỉ việc vẽ lên da những hoa văn, chữ viết nhiều màu sắc từ mực, than đen bằng kim hoặc các dụng cụ tương tự. Thông qua nghiên cứu về họa tiết trên các tượng đất sét Dogu và tượng đất nung Haniwa từ thời đồ đá cũ và đồ đá mới tại Nhật, các nhà khảo cổ học cho rằng hình xăm Irezumi đã được người Nhật thực hiện từ thời cổ đại.
Irezumi, phong tục cổ xưa ở một số nơi tại Nhật Bản
Ở những vùng xa xôi hẻo lánh của Nhật Bản, tục lệ xăm hình đã trở thành một nét văn hóa cổ xưa, biểu lộ nhiều ý nghĩa. Từ quần đảo Amami ở cực Nam Nhật Bản đến Vương quốc Lưu Cầu (Ryukyu) nay thuộc tỉnh Okinawa, phụ nữ tiến hành xăm hình lên bàn tay, trong một số trường hợp là từ đầu ngón tay đến phần ngực và bụng, được gọi là “ハジチ – Hajichi”. Hajichi trên tay mang ý nghĩa rằng một người phụ nữ đã kết hôn, vì vậy, sau khi hoàn thành nghi lễ này, cô gái sẽ nhận được lời chúc phúc từ mọi người.
Tùy vào mỗi hòn đảo, hình xăm sẽ có hình dạng và kích thước phủ lên cơ thể khác nhau. Tại một số nơi, người ta tin rằng một người phụ nữ không có hình xăm Hajichi sẽ gặp khó khăn khi sang thế giới bên kia.
Còn với phụ nữ thuộc dân tộc thiểu số Ainu, họ thường xăm quanh môi và trên tay. Hình xăm trên môi trông giống như nụ cười của chú hề và mang nhiều ý nghĩa như giúp phụ nữ chưa có gia đình trở nên thu hút hơn hoặc làm cho họ trông như luôn nở nụ cười.
Theo Kojiki (Cổ Sự Ký, năm 712) và Nihon Shoki (Nhật Bản Thư Kỷ, năm 720), việc xăm mình có thể là phong tục hoặc cũng có thể là hình phạt được thực hiện ở các vùng hẻo lánh của Nhật Bản. Tuy nhiên, vào giữa thế kỷ 7, quan niệm về vẻ đẹp nữ tính đã thay đổi mạnh mẽ từ hình thể chuyển sang trang phục và nước hoa, là những nét đẹp có thể được chiêm ngưỡng dù ở không gian tối. Do đó, hình xăm dần không còn được ưa chuộng tại các khu vực đất liền ở Nhật. Đến đầu thế kỷ 17, chúng hoàn toàn biến mất khỏi các ghi chép và hình ảnh đương thời.
Phục hưng và thăng hoa vào thời Edo
Sau những biến động trong thời Chiến quốc (1467 – 1615), xã hội Nhật Bản dần đi vào ổn định trong thời Edo (1603 – 1868), kéo theo đó là sự quay trở lại của Irezumi. Lúc này, hình xăm nổi lên như một cách tuyên thệ lòng thủy chung, son sắt. Bấy giờ, lưu truyền nhiều câu chuyện về các vị khách đem lòng yêu những cô gái làng chơi và cả hai đã cùng “tuyên thệ” tình yêu vĩnh cửu bằng cách xăm tên của nhau lên da hoặc trong một số trường hợp cực đoạn, họ còn cắt đứt một ngón út. Xăm hình hoặc cắt ngón tay được các băng đảng bài bạc, giới xã hội đen đón nhận và áp dụng từ thế kỷ 18.
Đặc biệt, Irezumi còn rất được ưa chuộng bởi những người đàn ông làm nghề Hikyaku (飛脚) – người chuyển phát nhanh và Tobi (鳶) – thợ xây dựng. Để dễ di chuyển khi làm việc, thay vì mặc Kimono, họ thường chỉ đóng khố đơn giản. Tuy nhiên, họ cảm thấy xấu hổ khi để lộ da thịt nên đã xăm hình để che khuyết điểm, cũng như tô điểm thêm cho phần cơ thể để trần của mình.
Theo thời gian, Irezumi trở thành một phần không thể thiếu của những người làm nghề Tobi, thể hiện hình ảnh và bản sắc của ngành nghề này. Họ là những người leo trèo nhanh nhẹn, làm việc trong lĩnh vực xây dựng và đóng một vai trò quan trọng trong việc chuẩn bị cho các lễ hội cùng nhiều sự kiện công cộng khác, thực hiện công tác chữa cháy và trị an khu phố. Những người đứng đầu thị trấn thậm chí còn đài thọ tiền cho các Tobi trẻ đi xăm mình vì họ là niềm tự hào của xã hội lúc bấy giờ. Những Tobi với hình xăm trên cơ thể phô diễn sự táo bạo, nhanh nhẹn khi dập tắt đám cháy, trở thành hiện thân của sự sành điệu, hợp thời của văn hóa đô thị Edo. Họ và cả hình xăm Irezumi là những bông hoa quý được cả thị trấn trọng vọng. Hình xăm rồng trở nên phổ biến trong giới Tobi như một tấm bùa hộ mệnh bởi theo truyền thuyết, rồng là linh thú cầu mưa nổi tiếng.
Nhu cầu về hình xăm tăng lên nhanh chóng, từ những Irezumi đơn giản đã phát triển thành Irezumi phức tạp hơn, có kích thước lớn hơn. Cuối cùng, dẫn tới việc xuất hiện những thợ xăm chuyên nghiệp với kỹ năng ngày càng cao, được gọi là “彫師 – Horishi”.
Hơn nữa, Irezumi còn gắn kết chặt chẽ với những người trong thế giới ngầm và được khắc họa trong các tác phẩm văn học, tranh khắc gỗ truyền thống Ukiyo-e. Vì thế, chúng ngày càng tỏa ra sức hấp dẫn. Đặc biệt, trong số đó, các hiệp khách “侠客 – Kyoukaku” mang lý tưởng “giúp kẻ yếu, diệt trừ kẻ ác”, trở thành một hình tượng nổi bật trong văn hóa đại chúng thời Edo cũng có hình ảnh gắn liền với Irezumi.
Điển hình như vào nửa đầu thế kỷ 19, họa sĩ tranh Ukiyo-e nổi tiếng Utagawa Kuniyoshi đã vẽ những anh hùng hành tẩu giang hồ là các nhân vật chính trong cuốn tiểu thuyết cổ điển của Trung Quốc “Thủy Hử” với Irezumi phủ kín cơ thể. Rất nhanh sau đó, tập tranh tạo nên tiếng vang lớn kéo theo làn sóng vẽ hình xăm cho các nhân vật trong giới họa sĩ. Chẳng hạn, họa sĩ Utagawa Kunisada đã sáng tạo các bức tranh Ukiyo-e vẽ những diễn viên kịch Kabuki nổi tiếng có thêm hình xăm.
Đến thập niên 80 của thế kỷ 19, các diễn viên Kabuki hàng đầu đã mặc Kimono gồm các họa tiết giống với hình xăm Irezumi trong các vở diễn như “Aoto zoushi hana no nishiki-e” (青砥稿花紅彩画) kể về một băng cướp trượng nghĩa.
Những thì xăm Irezumi đã trở thành một phần không thể thiếu của nghệ thuật truyền thống, phục hưng từ một quá khứ xa xôi.
Bị bóp nghẹt vào thời Minh Trị
Với sự sụp đổ của chính quyền Minh Trị vào năm 1868, cấm Irezumi đã được ban hành vào năm 1872 do lo sợ chúng khiến cho người nước ngoài nhìn nhận Nhật Bản là một quốc gia lạc hậu. Tuy luật cấm được ban ra nhưng với một số thành phần trong xã hội, Irezumi đã có chỗ đứng vững chãi, khó mà bị triệt tiêu hoàn toàn. Thêm vào đó, với quy định cấm khỏa thân nơi công cộng, Irezumi không còn được để lộ ra như trước nữa.
Dẫu đã bước ra ánh sáng nhưng phải đến thập niên 70, các Horishi mới thật sự thoải mái hoạt động. Họ ra mắt những cuốn sách và nhiều triển lãm dành cho nghệ thuật Irezumi. Cũng trong thời kỳ này, các nhà thiết kế Issey Miyake và Yamamoto Kansai đã ra mắt các mẫu trang phục lấy cảm hứng từ Irezumi truyền thống.
Irezumi bước ra khỏi bóng đêm
Dưới sự chiếm đóng của Hoa Kỳ tại Nhật sau Thế chiến thứ 2, luật cấm Irezumi đã được bãi bỏ hoàn toàn vào năm 1948. Nhiều căn cứ quân sự của Mỹ mọc lên khắp Nhật Bản, từ đây, các thợ xăm hình Horishi của Nhật bắt đầu phục vụ cho quân nhân Mỹ, nhất là xung quanh căn cứ hải quân ở Yokosuka, tỉnh Kanagawa.
Mặc dù lúc bấy giờ Irezumi theo kiểu phương Tây rất được ưa chuộng nhưng cũng không làm khó các Horishi ở Yokosuka và họ kinh doanh vô cùng phát đạt, đặc biệt là trong suốt thời kỳ Chiến tranh Triều Tiên và Chiến tranh Việt Nam.
Dẫu đã bước ra ánh sáng nhưng phải đến thập niên 80, Irezumi mới thật sự trở thành một phong trào nghệ thuật phổ biến với các ban nhạc rock nổi tiếng ở Mỹ và Anh. Nhờ ảnh hưởng của họ, giới trẻ Nhật Bản đã dần quan tâm đến nghệ thuật xăm hình Irezumi của đất nước mình. Sau cùng, Irezumi đã phổ biến trở lại và người trẻ Nhật tái khám phá sức hấp dẫn của nó.
Hiện nay, Irezumi đang dần được xã hội Nhật chấp nhận và trở thành một loại hình thời trang. Một cuộc khảo sát năm 2014 cho thấy có 16 người trong 1.000 ứng viên sở hữu hình xăm, còn thấp so với các quốc gia phương Tây. Tuy vậy, Irezumi ngày càng trở nên phổ biến và được xem như một biểu trưng của sự tự do và cá nhân.
Trải qua vô vàn thử thách, nghệ thuật Irezumi vẫn tồn tại theo năm tháng, mang theo lòng yêu nghề sâu sắc của những nghệ nhân xăm hình Horishi. Mặc dù vẫn còn những thử thách phía trước, nghệ nhân Irezumi đang làm việc không ngừng để nghệ thuật này tiếp tục được truyền bá và ghi dấu trong lòng người yêu nghệ thuật trên toàn thế giới.
