Ngày nay, xăm mình đã trở thành một xu hướng phổ biến, đặc biệt trong giới trẻ, như một cách để thể hiện cá tính và cái tôi cá nhân. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, xăm mình cũng là một trong những tục lệ cổ xưa nhất của người Việt. Vậy tục xăm mình của người Việt có từ bao giờ và tại sao người ta lại xăm mình?
Khởi nguồn từ chuyện “thủy quái” thời Hùng Vương
Theo các ghi chép cổ, nguồn gốc của tục xăm mình của người Việt có xuất phát từ chuyện “thủy quái” thời Hùng Vương. Hình xăm thời bấy giờ mang ý nghĩa sống còn. Theo Đại Việt sử ký toàn thư, kỷ Hồng Bàng Thị, thời đó người dân ở rừng núi thường họp xuống sông ngòi bắt cá để ăn, nhưng thường bị con Giao Long làm hại, gây hoang mang cả vùng. Vua thấy chuyện này và cho rằng con Giao Long chỉ ưa cùng loài mà ghét khác loài, từ đó gây nên tai nạn. Vua bèn sai mọi người vẽ hình giống “thủy quái” để đánh lừa con Giao Long và từ đó con Giao Long không còn cắn hại nữa. Tục “vẽ mình” của người Bạch Việt cũng khởi nguồn từ đây.
Trong Sử ký, nhà chú giải sách Ứng Thiệu cũng một lần nữa nhắc lại thông tin này khi giải thích về tục vẽ mình của người Việt rằng: “Vì ở trong nước nên người ta cạo tóc xăm mình để cho giống với Giao Long nên không bị Giao Long hại nữa”.
Cùng với việc cắt tóc ngắn, đi chân đất, tục xăm mình là một phần của tục lệ được người Việt cổ thực hiện. Cắt tóc ngắn để dễ đi trong rừng, đi chân đất để leo cây dễ dàng, và ăn trầu cau để trừ ô uế, nên răng đen. Tục xăm mình từ thời Hùng Vương là một hình thức tín ngưỡng để bảo vệ con người khi xuống nước. Tại thời điểm đó, hình xăm Giao Long được sùng bái. Nhiều người Việt cổ còn thờ Giao Long theo “chế độ Tô-tem”, là một trong những hình thức tôn giáo cổ xưa nhất từng tồn tại ở Việt Nam. Người theo Tô-tem tôn giáo “vật tổ” và tin rằng có một kết nối tâm linh thiêng liêng giữa con người và các loài động vật và thực vật trong tự nhiên.
Qua thời gian, mực biển rút dần, dòng sông kích thích hơn, và chế độ Tô-tem dần dần trở thành huyền thoại. Tuy nhiên, việc xăm mình vẫn còn tồn tại và hình xăm không chỉ giới hạn ở Giao Long mà còn có hình rồng cao quý…
Tục xăm mình thời Lý-Trần: Vẽ rồng để không quên gốc
Trong Đại Việt sử ký toàn thư, kỷ nhà Lý có chép thời Thánh Tông “cấm những người đầy tớ trong nhà thích (xăm) hình con rồng trên mình”. Thời Lý Anh Tông cũng nhắc “kẻ gia nô của bậc vương hầu không được xăm hình rồng ở nơi ngực”. Đến thời Lý Nhân Tông cũng có quy định tương tự.
Kỷ nhà Trần ghi lại: “Thượng hoàng nói: ‘Nhà ta vốn là người ở vùng hạ lưu (miền biển), đời đời ưa chuộng hùng dũng, thường thích hình rồng vào đùi; nếp nhà theo nghề võ, nên thích rồng vào đùi để tỏ là không quên gốc'”.
Sau đó, vua Trần Anh Tông không thích hình xăm ở đùi nữa. “Khi mới dựng nước, quân lính đều thích hình rồng ở bụng, lưng và hai đùi, gọi là vẽ rồng. Khách buôn người Tống thấy dân Việt ta thích hình rồng ở mình, cho là con người Việt Nam đã thuần hóa biển cả sợ hình rồng, lỡ gặp gió bão thuyền đắm, thuồng luồng không dám phạm vào, cho nên gọi là vẽ rồng”.
Từ dân thường đến hoàng tộc nhà Trần, ai cũng thích xăm mình, đặc biệt là những người phục vụ trong triều đình. Đội quân Thánh Dực bảo vệ xa giá được xăm lên trán 3 chữ Thiên Tử Quân (nghĩa là quân đội của Thiên Tử). Tất cả binh sĩ khi ấy đều xăm 2 chữ Sát Thát (tức là giết giặc) trong trận chiến chống quân Nguyên Mông xâm lược.
Sự bất khuất ấy càng tô thắm tinh thần bảo vệ tổ quốc, can trường, dũng cảm, và ý chí chiến đấu sắt đá. Như vậy, người Việt cổ thời Vua Hùng xăm mình để sinh tồn, đến thời Lý-Trần trở đi xăm mình thể hiện cho văn hoá cội nguồn và ý chí bảo vệ độc lập nước nhà.
Ý nghĩa của hình xăm qua thời gian
Người Việt cổ đã sử dụng mực xăm làm từ than củi nghiền hoặc bồ hóng, thêm xương động vật nghiền mịn vào. Họ dùng mẩu tre nhọn hoặc kim khâu để tạo đường nét. Nhúng mực, dùng vồ để đánh nhẹ vào da và tạo thành các đường nét hình thù.
Một số nước Nam Á khác sử dụng mực xăm từ cây lá móng hoặc trộn với bột lá cây khác như lá chè, lá cà phê,… Đến năm 1891, chiếc máy xăm chạy bằng điện đầu tiên ra đời, do Samuel O’Reilly phát minh. Xăm mình đã trải qua hàng nghìn năm và trở thành một nghệ thuật và thường mang ý nghĩa tâm linh của nhiều dân tộc trên thế giới.
Chẳng hạn, người Polynesia cổ (ở New Zealand và Hawaii) trước khi có chữ viết đã xăm mình để thể hiện bản thân. Người Maori (tộc người phát hiện ra New Zealand) xăm lên mặt và trán để thể hiện sự kế thừa, địa vị và sự hiểu biết của mỗi người.
Ở thời hiện đại, hình xăm được xem như một biểu tượng tâm linh ở Nhật Bản, dùng để trang điểm cơ thể và đôi khi cũng là hình phạt. Xăm Írezumi hay xăm Nhật cổ nổi tiếng liên quan đến các băng đảng yakuza. Người Nhật không có ý kiến tích cực với việc xăm mình.
Ở Đức, người ta không quá khắt khe với việc “xăm trổ” nhưng Bộ luật hình sự cấm một số ký hiệu và biểu tượng nhất định liên quan đến Đức Quốc xã. Ở Đan Mạch, mọi hình xăm ở bàn tay, cổ và mặt bị cấm từ năm 1966 và những người mang hình xăm này bị coi là người phạm pháp.
Tại Việt Nam, xăm mình khá phổ biến, đặc biệt là với giới trẻ. Trước đây, xăm mình không được nhìn nhận một cách thân thiện vì liên quan đến các hình xăm “hổ báo”, “đại bàng” của giới giang hồ. Nhưng ngày nay, xăm mình mang ý nghĩa thẩm mỹ hơn, thể hiện cá tính và có thể gắn liền với những kỷ niệm đáng nhớ trong cuộc sống. “Xăm trổ chưa chắc đã hổ báo” – câu nói thể hiện quan điểm cởi mở hơn với xăm mình.
